Kraków, dawna stolica Polski, to miasto o niezwykłej historii, sięgającej X wieku. Przez stulecia było to centrum polskiej kultury, nauki i władzy państwowej. W przeciwieństwie do Warszawy, Kraków nie został zniszczony podczas II wojny światowej, dzięki czemu do dziś możemy podziwiać jego autentyczne, historyczne oblicze. Spacerując po Starym Mieście, wpisanym na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, przechodzimy przez wieki historii Polski, zapisanej w kamieniu, cegle i drewnie.

Wawel - serce polskiej państwowości

Wzniesiony na wapiennym wzgórzu nad Wisłą Zamek Królewski na Wawelu to bez wątpienia najważniejszy zabytek Krakowa i jeden z najcenniejszych skarbów polskiej kultury. Historia Wawelu jako siedziby władców Polski sięga X wieku, a obecny kształt kompleksu to efekt rozbudowy prowadzonej przez kolejnych monarchów.

Szczególnie istotna była przebudowa zamku w stylu renesansowym za panowania Zygmunta I Starego w XVI wieku. To wtedy powstał charakterystyczny arkadowy dziedziniec, wzorowany na włoskich pałacach. Na uwagę zasługują również królewskie komnaty z bezcennymi arrasami flamandzkimi, zamówionymi przez Zygmunta Augusta, oraz Skarbiec i Zbrojownia z kolekcją królewskich insygniów.

Obok zamku znajduje się gotycka Katedra Wawelska - miejsce koronacji i pochówku polskich królów. W jej wnętrzu znajduje się m.in. srebrna konfesja św. Stanisława, renesansowa Kaplica Zygmuntowska - uznawana za najpiękniejszy przykład renesansu poza Włochami, oraz krypty królewskie i narodowych bohaterów.

Rynek Główny i Sukiennice

Krakowski Rynek Główny to największy średniowieczny plac miejski w Europie, wytyczony podczas lokacji miasta na prawie magdeburskim w 1257 roku. Od ponad 750 lat stanowi serce Krakowa i centrum życia mieszkańców. Jego wymiary - 200 na 200 metrów - do dziś robią wrażenie.

Pośrodku Rynku wznoszą się Sukiennice - dawne centrum handlowe miasta. Początkowo był to ciąg drewnianych kramów, który w XIV wieku został zastąpiony gotycką halą. Dzisiejszy wygląd Sukiennice zawdzięczają przebudowie w stylu renesansowym w XVI wieku, gdy otrzymały charakterystyczną attykę projektu Giovanniego Marii Padovano, oraz renowacji w XIX wieku, kiedy dodano neogotyckie elementy.

Sukiennice nadal pełnią funkcję handlową - na parterze znajdują się kramy z pamiątkami i wyrobami rzemieślniczymi. Na piętrze mieści się Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku, oddział Muzeum Narodowego, z dziełami takich mistrzów jak Jan Matejko, Jacek Malczewski czy Józef Chełmoński.

Bazylika Mariacka i hejnał

Drugim symbolem Rynku jest majestatyczna Bazylika Mariacka z dwiema nierównymi wieżami. Świątynia ta została wzniesiona w XIV wieku na miejscu wcześniejszego romańskiego kościoła. Przez wieki była kościołem parafialnym krakowskich mieszczan, dla których stanowiła przeciwwagę dla królewskiej katedry na Wawelu.

Najcenniejszym skarbem bazyliki jest ołtarz główny - arcydzieło rzeźby późnogotyckiej wykonane przez Wita Stwosza w latach 1477-1489. Ten monumentalny pentaptyk, wykonany z drewna lipowego, przedstawia sceny z życia Matki Boskiej i osiąga wysokość 13 metrów. Figury w centralnej scenie Zaśnięcia Matki Boskiej mają wielkość naturalną i cechują się niezwykłym realizmem.

Z wyższej wieży bazyliki, zwanej hejnalicą, co godzinę rozbrzmiewa hejnał mariacki - krótka melodia, urywana nagle na pamiątkę legendy o trębaczu, który został trafiony tatarską strzałą, gdy ostrzegał miasto przed najazdem. Tradycja hejnału sięga średniowiecza i jest jednym z najbardziej charakterystycznych symboli Krakowa.

Barbakan i mury obronne

Do XV wieku Kraków otaczał potężny system fortyfikacji, składający się z murów obronnych z basztami i bramami. Do dziś zachował się fragment tych umocnień - od Bramy Floriańskiej do Barbakanu.

Barbakan, nazywany również Rondlem, to unikatowa budowla obronna wzniesiona w 1498 roku według projektu Benedykta Rejta. Ta ceglana, cylindryczna forteca z siedmioma wieżyczkami i 130 strzelnicami stanowiła przedbramie Bramy Floriańskiej i była połączona z nią krytym gankiem nad fosą. Jest to jeden z najlepiej zachowanych obiektów tego typu w Europie.

Brama Floriańska, pochodząca z początku XIV wieku, była głównym wjazdem do miasta od strony północnej, od traktu prowadzącego do Warszawy. Nad jej gotyckim portalem znajduje się kapliczka z barokową figurą św. Floriana - patrona chroniącego przed pożarem.

Collegium Maius - skarb uniwersytecki

Kraków to również miasto uniwersyteckie, a najstarszym budynkiem Uniwersytetu Jagiellońskiego, założonego w 1364 roku, jest Collegium Maius. Ten gotycki gmach z charakterystycznym arkadowym dziedzińcem powstał w XV wieku, gdy król Władysław Jagiełło zakupił kilka kamienic dla rozwijającej się uczelni.

W Collegium Maius znajduje się Muzeum UJ z bezcennymi zbiorami związanymi z historią nauki i sztuki. Wśród eksponatów zobaczymy dawne instrumenty naukowe, w tym astrolabia używane przez Mikołaja Kopernika (który był studentem krakowskiej uczelni), insygnia rektorskie, zabytkowe globusy czy najstarszy na świecie zachowany instrument astronomiczny - arabską astrolabię z 1054 roku.

Kazimierz - dzielnica dwóch kultur

Na południe od Starego Miasta znajduje się dawne miasto Kazimierz, założone w 1335 roku przez Kazimierza Wielkiego, a od XIX wieku będące dzielnicą Krakowa. To niezwykłe miejsce, gdzie przez wieki współistniały kultury polska i żydowska.

W części chrześcijańskiej dominują gotyckie kościoły, jak Bazylika Bożego Ciała z XV wieku czy kościół św. Katarzyny. Część żydowska to sieć wąskich uliczek z synagogami (m.in. Starą, Remu, Wysoką i Tempel) i dawnym cmentarzem Remuh z XVI wieku, gdzie zachowały się renesansowe macewy.

Po II wojnie światowej, gdy społeczność żydowska Krakowa została niemal całkowicie unicestwiona w Holokauście, Kazimierz popadł w zapomnienie. Jego renesans rozpoczął się w latach 90. XX wieku, m.in. dzięki filmowi Stevena Spielberga "Lista Schindlera", częściowo kręconemu w tej dzielnicy. Dziś Kazimierz to modna część miasta, pełna restauracji, galerii i klubów, ale zachowująca swój historyczny charakter.

Ochrona krakowskich zabytków

Dzięki wpisaniu Starego Miasta i Kazimierza na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 1978 roku (jako jednego z pierwszych obiektów na świecie), krakowskie zabytki są objęte szczególną ochroną. Renowacje prowadzone są pod ścisłym nadzorem konserwatorskim, z poszanowaniem historycznej substancji budowli.

Jednym z największych wyzwań dla krakowskich zabytków jest zanieczyszczenie powietrza, które powoduje przyspieszoną degradację kamiennych i ceglanych elewacji. Ponadto, masowa turystyka i komercjalizacja centrum miasta stanowią zagrożenie dla autentycznego charakteru historycznej zabudowy.

Mimo tych wyzwań, Kraków pozostaje skarbnicą polskiej historii i architektury, a jego zabytki są świadectwem ponad tysiącletnich dziejów miasta i państwa polskiego. Każdy z nich opowiada fascynującą historię o ludziach, którzy je tworzyli i wydarzeniach, których były świadkami.